Değerlendirme Sisteminin Kortekste Deneyime Bağlı Olgunlaşması
Allan N. SCHORE
Bir organizmanın içinde yaşadığı çevrede meydana gelen değişimleri değerlendirmesi sinir sisteminin temel uyumlanma işlevlerinden biridir. Hem insanlar hem de diğer canlı türleri için içinde bulundukları çevrenin en belirgin özellikleri fiziksel özellikler değil, sosyal bağlamdaki özellikler, yani bir bireyle diğeri arasında yaşanan etkileşimlerdir. İnsani ilişkiler kapsamında meydana gelen alışverişler hem sözlü hem de sözsüzdür, dolayısıyla hem bilişsel hem de duygusal öğeleri içerir. Bu iletişimler sadece “psikolojik” değil “psikobiyolojik”tir ve zihin-beden olayları oldukları için hem merkezi sinir sistemi, hem de otonom sinir sistemindeki faaliyetlerle bağlantılıdır. Değerlendirme operasyonları genellikle sadece dış çevrenin bilişsel olarak değerlendirilmesi olarak tanımlanmış olsa da, aslında bunlara içsel çevredeki değişimlerin de eş zamanlı olarak değerlendirilmesi ve duygusal haller olarak kaydedilmesi de dahildir. Beyin, belli bir durumla başa çıkılmasını sağlayan kaynakları değerlendirebilmek için çevresel bir uyaranın anlamını ve önemini belirlemenin yanı sıra, bireyin içsel durumunu da monitör etmek zorundadır; bu şekilde belli çevresel rahatsızlıklara uyumlanacak şekilde ayarlamalar yapar ve duruma uygun yanıtlar verilmesini sağlar. Dolayısıyla, kendilik düzenlemesi yapılmasını sağlayan bu değerlendirmeler sosyal biliş ve duygular arasında bilgi alışverişi yapılmasını gerektirir; zihni ve bedeni, korteksi ve korteks altını kapsayan bir dizi psikobiyolojik sürecin hayati bir öğesidir.
Günümüzde, değerlendirme sistemlerinin yeni bir uyarana değer biçerken geçmiş deneyimleri, bireyin tercih ettiği ve kaçındığı şeylerin birikiminden oluşan gelişimsel tarihçesini temel aldığına dair bir görüş birliğine varılmıştır. Ancak bu sürece erken yaşlarda yaşanan hangi spesifik deneyimlerin dahil olduğuna dair bir belirsizlik vardır, ayrıca bu deneyimlerin değerlendirme sistemlerinin başlangıçtaki örgütlenmelerini nasıl, hangi mekanizma vasıtasıyla etkiledikleri konusu da biraz belirsizdir. Freud, Piaget ve diğerlerinin temel aldığı gelişimsel prensip yaşayan sistemlerin başlangıçlarının bir organizmanın tüm içsel ve dışsal yönlerini o organizmanın hayatı boyunca etkilediğidir; bu prensip göz önünde alındığında değerlendirme sistemlerinin oluşumunun derinlemesine incelenmesi gereken önemli bir konu olduğu görüşündeyim. Bunu yapabilmek için çeşitli bilim dallarından, gelişimsel psikoloji, gelişimsel psikobiyoloji ve gelişimsel nörobiyolojiden gelen son bilgilerin toplanarak entegre edilmesi gerekmektedir.
Bu bölümde bu konuyla ilgili çalışmalarımın (Schore, 1994, 1996) kısa bir özetini sunacağım ve sosyo-duygusal bilgilerin değerlendirilmesini sağlayan beyin sistemlerinin örgütlenmesi için bireyin gelişimsel tarihçesinin kritik dönemlerinde belli deneyimlerin yaşanması ve bunların bazı genetik faktörlerle birleşmesi (Schore, 1997a) gerektiğini önereceğim. Bu organizmal-çevresel deneyimler gelişmekte olan bireyle karşılaştığı ilk çevre arasında, yani anneyle bebek arasında meydana gelen ilkel etkileşimlerde saklıdır. Nitekim artık gelişimin ancak aktif ve sürekli değişen bir organizma ile aktif ve sürekli değişen bir çevre arasındaki sürekli iletişim olarak değerlendirilmesi gerektiği ve söz konusu çevrenin en önemli parçasının da çocuğun başkalarıyla kurduğu etkileşimler ve ilişkiler olduğu bilinmektedir (Hinde, 1990). Bireyin çevresinde ve kendinde meydana gelen değişimleri otomatik ve etkin bir şekilde değerlendirebilmesi bir uyumlanma kapasitesidir ve çok önemli bir ontogenetik hedeftir; bu kapasitenin gelişimi sadece bir başka insanla kurulan ilk ilişkiden kalıcı şekilde etkilenmekle kalmaz, ortaya çıkması ve varolması da çocuğun duygusal açıdan yanıt verme kapasitesine sahip bir bakıcıyla karşılıklı etkileşime girebileceği açık ve dinamik bir sisteme katılıp katılamadığına bağlıdır.
Devamı için tıklayınız